Gmina Aleksandrów Łódzki
Aleksandrów Łódzki jest położony w bliskim sąsiedztwie stolicy województwa, czyli Łodzi. Historia Aleksandrowa jako miasta jest niezbyt długa. Zostało ono założone od podstaw w XIX w. Najstarsze dzieje Aleksandrowa, a właściwie osadnictwa ludzkiego na tym terenie, sięgają 8 tys. lat wstecz, bowiem nieopodal miasta, na wydmach koło torfowiska Rąbień odkryto obozowisko myśliwych datowane na około 6000 lat p.n.e. Ziemie okolic dzisiejszego Aleksandrowa były zasiedlone przez plemiona Łęczycan w okresie istnienia państwa Polan, a w czasach rozbicia dzielnicowego (XII–XIII w.) przynależały do Księstwa Łęczyckiego. Istniały wtedy takie wsie jak: Bełdów, Prawęcice, Brużyca Wielka, Rąbień czy Zgniłe Błoto.
Dzieje samego miasteczka rozpoczynają się jednak dopiero w XIX w. Są związane z historią średniowiecznej wsi Brużyca Wielka. Po raz pierwszy ta nazwa pojawia się w dokumentach w 1386 r. W pierwszej połowie XIX w., a dokładnie w 1816 r. wieś należała do dóbr brużyckich, których właścicielem był Rafał Bratoszewski. To on na południe od dawnej wioski założył osadę. Wytyczono ją zgodnie z obowiązującymi zasadami. Powstał rynek, główny plan miasteczka przewidywał prostokątne, długie ulice, wyznaczono także miejsce pod budowę świątyni. Wkrótce wzniesiono rzymskokatolicki kościół parafialny pod wezwaniem św. Rafała. Obok rynku powstał park, a dla przybywających osadników wytyczono 216 parceli, na których mogli wznosić swoje domostwa.
Autorem projektu i głównym mierniczym był kartograf Bernard von Schuttenbach. Rozplanowanie nowego miasteczka w taki sposób było możliwe dzięki urządzaniu go od podstaw na tzw. surowym korzeniu. Osada otrzymała prawa miejskie 22 marca 1822 r.
Aleksandrów Łódzki został nazwany „ku czci miłościwie panującego cesarza Wszechrosji” Aleksandra I. Herb miasta nawiązywał do inicjału imienia cara. Sam władca odwiedził Aleksandrów w 1825 r. Kiedy osada stawała się miastem liczyła 3 tys. mieszkańców – warto dodać, że w Łodzi w tamtym czasie mieszkało trzy razy mniej osób.
Jako pierwsi do Aleksandrowa zaczęli przybywać osadnicy z krajów niemieckich. Podobnie jak do innych miasteczek przemysłowych przyjeżdżali tutaj zachęceni potencjalnym zyskiem. Większość z nich była wyznania ewangelickiego. Głownie byli to tkacze sukna i rzemieślnicy. W tamtym czasie miasteczko wyrastało na bardzo ważną osadę sukienniczą, czyli taką, w której tkacze wyrabiali materiały wełniane. Do miasta przybywali też Polacy i Żydzi chcący prowadzić kramy, sklepiki czy pośredniczyć w sprzedaży materiałów. Miasteczko stawało się miastem wielu kultur, wyznań i narodowości. Już w 1824 r. powstał ratusz i pięknie urządzony park w stylu ogrodu angielskiego. Po śmierci pierwszego właściciela miasteczko przeszło na własność rodziny Kossowskich. Aleksandrów rozrastał się jako miasto sukiennicze, produkcji bawełnianej i konfekcji. Rozwój miasta zahamowały wydarzenia po powstaniu styczniowym i rozkwit położonej nieopodal Łodzi, która zaczęła wyrastać na dominujące w regionie miasto z połączeniem kolejowym i koleją fabryczną. W 1869 r. w ramach represji popowstaniowych Aleksandrów stracił prawa miejskie.
Po raz kolejny Aleksandrów stał się ważnym ośrodkiem miejskim wraz z rozwojem przemysłu pończoszniczego – do dzisiaj jest znany w Polsce i w regionie jako „skarpetkowo”. Pod koniec XIX w. był największym tego typu ośrodkiem produkcyjnym na terenie Królestwa Polskiego. Pierwsza mechaniczna fabryka pończoch powstała w 1888 r. i należała do Juliusza Paschke. W czasie przemysłowego rozkwitu w 1909 r. uruchomiono połączenie tramwajowe z Łodzią. I wojna światowa to dla miasta bardzo trudny czas – zostało ono zajęte przez oddziały niemieckie. W 1915 r. założono miejski szpital, a rok później powstała elektrownia i do Aleksandrowa popłynął prąd oraz założono oświetlenie elektryczne.
W okresie międzywojennym w Aleksandrowie nadal mieszkali obok siebie osadnicy różnego pochodzenia. Większość aleksandrowian stanowili Niemcy, Polacy i Żydzi. Żadna z tych grup nie dominowała liczebnością, każda liczyła około 30% populacji miasta.
Szczególnie dla społeczności żydowskiej Aleksandrów stał się wyjątkowym celem często dalekich podróży. To tutaj, w centrum miasta, znajdował się bardzo ważny punkt – siedziba żydowskiej, chasydzkiej dynastii Danzingerów.
Niemalże sto lat temu, w 1924 r. Aleksandrów ponownie uzyskał prawa miejskie. Przed II wojną światowa w miasteczku mieszkało ponad 13 tys. ludzi.
II wojna światowa to dla miasta bardzo trudny czas, szczególnie dla ludności żydowskiej. Aleksandrów znalazł się na terenach Kraju Warty – obszarze wcielonym do III Rzeszy Niemieckiej. Wprowadzono niemieckie nazewnictwo ulic, a miasto przemianowano na Aleksandrhof, a następnie w 1943 r. na Wirkstadt. W czasie działań wojennych zostało w znacznym stopniu zniszczone.
Czas po II wojnie światowej to zupełnie inny rodził w dziejach miasta. Podobnie jak w wielu innych ośrodkach włókienniczych, w Aleksandrowie Łódzkim powstawały zakłady państwowe. Jednymi z pierwszych były Zjednoczone Zakłady Przemysłu Dziewiarsko-Pończoszniczego, od lat 70. znane jako Zakłady Przemysłu Pończoszniczego „Sandra” (ZPP „Sandra”). Były to największe zakłady w mieście i jedne z największych tego typu w kraju.
Obecnie centrum miasta stanowi plac Tadeusza Kościuszki, kiedyś rynek, wokół którego znajdują się najważniejsze zabytki: kościół rzymskokatolicki, dawna świątynia ewangelicko-augsburska (znana jako kościół św. Stanisława Kostki), jatki oraz ratusz miejski. Dzisiaj w Aleksandrowie mieszkają ponad 22 tys. mieszkańców, a na terenie całej gminy ponad 32 tys.
