Stary Gostków

Siedzibą władz gminy Wartkowice jest Stary Gostków. Jego pierwszymi właścicielami w XIV w. byli Gostkowscy. To z tego rodu wywodził się m.in. ekonomista i zwolennik merkantylizmu Wojciech Gostkowski, który będąc pisarzem skarbu koronnego, proponował rewolucyjne, jak na owe czasy, rozwiązania ekonomiczne. Kolejnymi właścicielami dóbr byli Załuscy, Wierzejewscy, Walewscy, Grudzińscy i – jako ostatni przed II wojną światową – Skrzyńscy. Ostatni właściciel, Aleksander Skrzyński, został zamordowany przez Niemców w niemieckim obozie koncentracyjnym Dachau (Konzentrationslager Dachau).

W 1802 r. w Starym Gostkowie został wzniesiony neoklasycystyczny pałac według projektu Hilarego Szpilowskiego. Architekt ten był autorem licznych projektów budynków użyteczności publicznej i pałaców. Do jego licznych realizacji zaliczamy m.in. pałac w Walewicach, kościół ewangelicki i ratusz w Gostyninie, przebudowę pałacu w Nieborowie, kościół w Belsku Dużym, elewację katedry św. Jana i przebudowę pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie czy nagrobek Baciarellich w Katedrze Warszawskiej.

Neoklasycystyczny pałac w Starym Gostkowie to jednopiętrowa, podpiwniczona budowla, z półkolistym ryzalitem i portykiem na fasadzie frontowej, wspartym na czterech kolumnach. Na podstawie wieńczącego portyk tympanonu, wspartego na jońskich kolumnach, na fryzie została umieszczona łacińska sentencja „Superanda omnis, fortuna ferenda est” („Trzeba umieć godzić się z losem”). Warto również zwrócić uwagę na fryz malowany pod oknami pierwszego piętra, z umieszczonymi nań gryfami.

Wnętrze pałacu było analogiczne na obydwu kondygnacjach. Pałac miał półowalne salony, na piętrze wzniesiono dwa klasycystyczne kominki. Pięknym zdobieniem wnętrza jest klasycystyczna polichromia w technice temperowej, wykonana w latach 1809–1812 (jej autor niestety nie jest znany). Ozdobą pałacu są także piece, parkiety i drewniane schody. W 2021 r. pałac został poddany renowacji.

Za pałacem znajdziemy rozległy, odnowiony park, ze stawami powstałymi ze starorzecza Neru. Ozdobą parku są piękne, pomnikowe drzewa oraz stanowisko bluszczu drzewiastego. Od strony wjazdowej dopełnieniem zespołu pałacowo-parkowego są dwie klasycystyczne oficyny.

Cały zespół pałacowy był stopniowo obejmowany ochroną konserwatorską poprzez wpisy do wojewódzkiego rejestru zabytków:

  • pałac – nr rejestrowy: 487-V-22 z 5 października 1949 r. oraz nr 90 z 3 października 1967 r.,
  • oficyna I – nr rejestrowy: 488-V-23 z 5 października 1949 r. oraz nr 91 z 3 października 1967 r.,
  • oficyna II (spichrz) – nr rejestrowy: 489-V-24 z 5 sierpnia 1949 r.,
  • park – nr rejestrowy: 706 z 3 października 1967 r. oraz nr 299 z 8 lutego 1979 r.

Obecnie w pałacu ma siedzibę Urząd Gminy w Starym Gostkowie.

Obiekt zasłynął jako miejsce „prawie filmowe”. Opis pałacu został umieszczony w jednej
z powieści przygodowych Zbigniewa Niecnackiego – Pan Samochodzik i niesamowity dwór.

Nieopodal pałacu, po drugiej stronie drogi prowadzącej do Wartkowic, przy parkingu znajdziemy pomnik odsłonięty w 1937 r., który upamiętnia wydarzenia z okresu I wojny światowej. W tym czasie – w dniach 29–30 października 1914 r. – miały miejsce walki II batalionu 1. Pułku Strzelców Legionów. Wojska polskie pod dowództwem majora Mieczysława Norwida-Neugebauera stoczył w rejonie Gostkowa i Poddębic bój z kawalerią rosyjską, dowodzoną przez generała Nowikowa. W 1937 r. w uroczystościach związanych z odsłonięciem pomnika brał udział sam dowódca Mieczysław Norwid-Neugebauer, wówczas już w randze generała Wojska Polskiego (awans generalski otrzymał po wojnie, 1 czerwca 1919 r.).

Dwa lata po odsłonięciu pomnika wybuchła II wojna światowa, w czasie której hitlerowcy zacierali napisy wyryte na tym pomniku. Po zakończeniu wojny w związku ze zmianą ustroju politycznego i oficjalnej narracji historycznej napis na pomniku zmieniono. Pierwotną treść inskrypcji przywrócono dopiero w 2018 r.

Warto jeszcze odnotować inną ważną postać związaną z Gostkowem. W miejscowości tej 16 kwietnia 1819 r. urodziła się Agnieszka Baranowska, polska dramaturżka i poetka (zmarła w 1890 r. w Poznaniu). Była autorką wielu popularnych wierszy poświęconych m.in. Adamowi Mickiewiczowi. Publikowała głównie w prasie kobiecej, m.in. w „Dwutygodniku dla Kobiet” (piśmie beletrystycznym i naukowym, wydawanym pod koniec XIX w. w Poznaniu).