Gmina Lutomiersk
Lutomiersk
Siedzibą gminy jest wieś Lutomiersk. Jedna z najstarszych miejscowości w regionie – ślady osadnictwa na tym obszarze sięgają 2000 lat p.n.e. Na terenie Lutomierska odkryto także ślady osadnictwa słowiańskiego z przełomu XII i XIII w., ponadto znaleziono tu cmentarzysko z wyposażeniem woja ruskiego z początku XI w.
Prawa miejskie Lutomiersk otrzymał od księcia sieradzkiego, Leszka Czarnego, 24 kwietnia 1274 r. W 1292 r. Władysław Łokietek dołączył do Lutomierska wieś Wrząca. Od 1311 r. miejscowość należała do rodu Zarembów.
Jednak po pewnym czasie część miejscowości jednak wróciła do rąk królewskich, bowiem z zapisów wiadomo, że połowa Lutomierska w 1406 r. została przekazana przez Władysława Jagiełłę rycerzowi Przedborowi i jego synowi Janowi z Chełmicy za zasługi w bojach
z Krzyżakami. Od tych dwóch rycerzy pochodzi ród Lutomierskich herbu Jastrzębiec.
Przed 1418 r. wzniesiono w miejscowości obronną siedzibę, mającą charakter zamku rycerskiego. Pochodzenie zamku nie jest jednoznaczne. Początkowo jego powstanie przypisywano Wacławowi z rodu Zarembów. Obecnie badacze skłaniają się jednak do zdania, iż powstał dzięki Jastrzębcom-Lutomierskim. W 1480 r. trafił w ręce Poddębickich, a następnie – przez koligacje małżeńskie – Grzymalitów Grudzińskich. W 1650 r. do Lutomierska zostali sprowadzeni reformaci, a zamek przeznaczono na klasztor. Przebudowa obiektu wraz z przylegającym do niego kościołem trwała z przerwami do 1659 r.
Lutomiersk często zmieniał właścicieli. W XVIII w. trafił w ręce Sanguszków i stał się jednym z głównych ośrodków ich majątku. Pamiątką po tej rodzinie jest barokowy kościół, w którym mieści się rzymskokatolicka parafia pw. Matki Boskiej Szkaplerznej.
W życiu Lutomierska znaczącą rolę odgrywali Żydzi, którzy w drugiej połowie XVIII w. wznieśli tutaj drewnianą synagogę według projektu Beniamina Hilela. Znaczącą postacią życia żydowskiego, związaną z tym miastem, był Henoch Henich Kohen Lewin – polski rabin, cadyk chasydzkiej dynastii Ger, urodzony w Lutomiersku w 1798 r. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w nieodległym Aleksandrowie Łódzkim w 1870 r.
Lutomiersk jest także miastem rodzinnym Pereca Opoczyńskiego, polskiego i żydowskiego poety, pisarza i reportera, który przyszedł tutaj na świat w 1892 r. Autor Reportaży z warszawskiego getta zmarł w styczniu 1943 r. w Warszawie.
W czasie rozbiorów Lutomiersk początkowo był w zaborze pruskim, następnie wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, a ostatecznie w 1815 r. znalazł się na terenie zaboru rosyjskiego. Podczas powstania styczniowego reformaci tutejszego klasztoru odegrali znaczącą rolę, wskutek czego władze carskie dokonały kasaty klasztoru (1864 r.), a Lutomiersk, podobnie jak ponad 300 innych miast, stracił w 1870 r. prawa miejskie.
W czasie I wojny światowej Lutomiersk, podobnie jak nieodległy Konstantynów Łódzki, doznał poważnych strat. Spłonęła synagoga, zawalił się dach i sklepienie kościoła. Doszczętnemu zniszczeniu uległ dwór Aleksandra Sokołowskiego. Klasztor został ograbiony, a wojska niemieckie wywiozły cenne archiwum.
Po wojnie w 1929 r. Lutomiersk został skomunikowany z Łodzią linią tramwajową, dzięki jej przedłużeniu ze wspomnianego Konstantynowa Łódzkiego. Wkrótce też wybudowano most na rzece Ner, przez który tramwaje mogły dojeżdżać do centrum miejscowości.
Podczas II wojny światowej, w czasie okupacji niemieckiej Lutomiersk został włączony do Kraju Warty (będącego częścią Rzeszy Niemieckiej) i otrzymał niemiecką nazwę Nerthal (Dolina Neru). Z rąk okupanta zginęło ok. 700 lutomierskich Żydów i 38 Polaków. Obydwa lutomierskie kościoły zostały splądrowane i zniszczone.
Znaną postacią związaną z powojenną historią Lutomierska był Jarosław Janowski, urodzony w tym mieście w 1943 r. (zmarł 11 sierpnia 2016 r. w Łodzi, jednak został pochowany na cmentarzu w Lutomiersku). Ten mieszkaniec Lutomierska był utalentowanym polskim konstruktorem lotniczym – autorem pierwszego, ultralekkiego samolotu J-1 Prząśniczka (pierwszej konstrukcji amatorskiej oficjalnie zarejestrowanej w powojennej Polsce).
Obecnie Lutomiersk jest liczącą ok. 1900 mieszkańców wsią, jednak od 1 stycznia 2022 r. stanie się na nowo, po 152 latach, miastem. Jest to też miejsce filmowe. Realizowano tu zdjęcia do kilku produkcji m.in.: „Niech cię odleci mara” (widoczny na filmie jest rynek i miasto) „Kawalerskie życie na obczyźnie” (uwieczniono most tramwajowy) oraz „Kramarz” w reżyserii Andrzeja Barańskiego.